Tuần trước, khi đang phải đối mặt cuộc khủng hoảng chính trị nghiêm trọng nhất kể từ đầu nhiệm kỳ - làn sóng phản đối dữ dội trước nỗ lực thất bại nhằm kiểm soát các cơ quan chống tham nhũng của Ukraine, Tổng thống Volodymyr Zelensky bất ngờ nhận được cuộc điện thoại từ Tổng thống Mỹ Donald Trump, thông báo về cuộc gặp vừa kết thúc ở Moscow giữa đặc phái viên Steve Witkoff và Tổng thống Nga Vladimir Putin.

Theo các quan chức nắm rõ thông tin, cuộc gọi nhóm giữa ông Trump, ông Zelensky và các quan chức châu Âu diễn ra trong bầu không khí "mang tính xây dựng", song thông điệp lại gây nhiều hoang mang. Tổng thống Ukraine không rõ nội dung cụ thể mà ông Witkoff và ông Putin đã trao đổi, cũng như liệu có cam kết nào được đưa ra để đổi lấy việc chấm dứt xung đột hay không. Ông Trump cho biết, phía Nga đề nghị ngừng bắn nếu Ukraine rút toàn bộ lực lượng khỏi vùng Donetsk. Về các tỉnh Kherson và Zaporizhzhia, thông tin vẫn thiếu rõ ràng. Ông Trump nhắc tới khả năng "hoán đổi lãnh thổ", song Ukraine hiện chỉ kiểm soát một phần rất nhỏ lãnh thổ Nga, nên gần như không có gì để trao đổi. Kiev từ lâu coi việc nhượng đất, đặc biệt là những khu vực chưa bị chiếm giữ, là lằn ranh đỏ.

Trong bối cảnh đó, Kiev và các đồng minh châu Âu đang nỗ lực định hình các cuộc đàm phán mà họ không được trực tiếp tham gia, nhằm tránh kịch bản Ukraine bị ép chấp nhận một thỏa thuận bất lợi hoặc bị lên án nếu đưa ra các phát biểu phản đối. Đối với ông Zelensky, đây được xem như là một thử thách ngoại giao "khắc nghiệt" nhất kể từ khi lên nắm quyền, khi các quyết định về Ukraine lại có thể được đưa ra tại "phòng kín" ở Alaska (Mỹ) mà không có sự có mặt của nhà lãnh đạo này.

Khủng hoảng chính trị trong nước

Tình thế này đến đúng lúc thời điểm mà sự ủng hộ trong nước đối với ông Zelensky đi xuống sau khủng hoảng chính trị liên quan tới cựu Phó Thủ tướng Oleksiy Chernyshov. Nhân vật này được xem là đồng minh thân cận của Tổng thống Ukraine, và đây cũng chính là người đã bị Cục Chống tham nhũng Quốc gia Ukraine (NABU) điều tra vì cáo buộc lạm dụng chức vụ và tham nhũng hàng trăm triệu USD.

Thay vì giữ khoảng cách, Tổng thống Ukraine bị cho là đã tìm cách bảo vệ cộng sự, đồng thời thúc đẩy một dự luật mới nhằm đặt các cơ quan chống tham nhũng độc lập, trong đó có NABU, nằm dưới sự giám sát của Tổng thống. Động thái này đã châm ngòi cho làn sóng phản đối dữ dội tại Ukraine. Trước sức ép của công chúng và những cảnh báo được phát đi từ nhiều nhà lãnh đạo của châu Âu, ông Zelensky đã buộc phải rút lại đạo luật gây tranh cãi và khôi phục quyền độc lập của NABU. Tuy nhiên, uy tín của ông bị tổn hại nặng nề. Một khảo sát gần đây của Viện Xã hội học Quốc tế Kiev (KIIS) cho thấy, sự ủng hộ đối với Tổng thống đương nhiệm Zelensky đã giảm từ 65% trong tháng 6 xuống còn 58% tháng 7.

Áp lực từ chiến trường

Tình hình chiến sự cũng đang bất lợi cho chính quyền Ukraine. Quân đội Nga gần đây tiến sâu 15 km tại vùng Donetsk, áp sát các trung tâm hậu cần quan trọng. Dobropillia, khu vực thuộc vùng Donetsk, trung tâm hậu cần cho thành trì chiến lược Prokovsk, được cho là đã gần như bị quân đội Nga đã bao vây. Cuộc tiến công trong tuần này được đánh giá là một trong những cuộc tiến công nhanh nhất của Nga giúp Moscow mở rộng quyền kiểm soát thêm nhiều vùng tại miền Đông Ukraine.

Dù Tổng thống Zelensky khẳng định phía Nga cũng phải hứng chịu tổn thất gấp nhiều lần so với Ukraine nhưng các nhà quan sát đã lên tiếng cảnh báo về khả năng Kiev có thể bị phá vỡ phòng tuyến hiện nay. Các chuyên gia nhận định, dù khả năng sụp đổ toàn diện tuyến phòng thủ là thấp, diễn biến này có thể được Tổng thống Nga Putin tận dụng để tạo hình ảnh Ukraine ở thế yếu khi bước vào đàm phán với Mỹ.

Quan hệ căng thẳng với Mỹ

Từ khi Tổng thống Trump trở lại Nhà Trắng hồi tháng 1, Washington đã hai lần tạm dừng viện trợ vũ khí và một lần dừng chia sẻ tình báo nhằm gây sức ép buộc Kiev phải tìm kiếm giải pháp chấm dứt chiến tranh. Gần đây, ông Trump cũng đã tiếp tục công khai chỉ trích việc ông Zelensky từ chối nhượng lãnh thổ

Các quan chức Ukraine lo ngại Tổng thống Trump có thể coi ông Zelensky, chứ không phải ông Putin, là trở ngại chính cho vấn đề kết thúc xung đột, đặc biệt nếu nhà lãnh đạo Nga thành công đưa ra các lập luận phù hợp tại hội nghị Alaska sắp tới. Giới chức Kiev vẫn lo ngại về một kết quả theo chiều hướng không có lợi sau cuộc họp quan trọng này. Liệu có hay không một câu chuyện "việc đã rồi" về thỏa thuận Trump - Putin, đặt Ukraine vào thế khó.

Trong bối cảnh chiến sự căng thẳng, kinh tế gặp khó khăn và nội bộ chính trị trong nước không thuận lợi, Tổng thống Zelensky đang đứng giữa áp lực chưa từng có. Trong bối cảnh này, khoảng cách giữa nguyên tắc và những toan tính địa - chính trị của các cường quốc sẽ là phép thử khó khăn nhất đối với cả chính quyền Kiev và bản thân nhà lãnh đạo Ukraine trong giai đoạn tới.

AN BÌNH